Posiedzenie grupy ekspertów EFSCM - Polska Izba Mleka

29 listopada 2023 r. odbyło się trzecie posiedzenie plenarne grupy ekspertów EFSCM (Expert Group on the European Food Security Crisis Preparedness and Response Mechanism), w którym uczestniczyła Pierwsza Wiceprzewodnicząca COGECA, Dyrektor Biura Polskiej Izby Mleka – Agnieszka Maliszewska

W następstwie kryzysu związanego z pandemią COVID-19 oraz zgodnie ze strategią „Od pola do stołu” Komisja Europejska ustanowiła europejski mechanizm gotowości i reagowania na kryzysy związane z bezpieczeństwem żywnościowym (EFSCM). EFSCM to grupa ekspertów w dziedzinie łańcucha dostaw żywności działająca na szczeblu europejskim w celu wymiany danych, praktyk i wzmocnienia koordynacji działań zapobiegjących niedoborom żywności w czasach kryzysu.

W spotkaniu wzięło udział 56 osób. W trakcie omawiano realizację założeń przyjętych na kwietniowym spotkaniu, wyniki jakościowej oceny zaopatrzenia w żywność i bezpieczeństwa żywnościowego, zaprezentowano sprawozdanie z działań podgrupy ds. ograniczania zagrożeń i słabych punktów w łańcuchach dostaw żywności w UE, a także omówiono program przyszłych prac.

Ostatnie lata stanowiły wyzwanie dla europejskiego, jak i światowego rolnictwa. Ponad 2 letnia pandemia, trwająca wojna w Ukrainie wraz ze wszystkimi związanymi z tym konsekwencjami dla łańcuchów dostaw: kryzys energetyczny, wysokie ceny nawozów, wysoka inflacja, a w szczególności inflacja żywności, zwiększona częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych – takich jak powodzie, susze, które dotknęły Europę od północy do południa –  to tylko niektóre z problemów, z którymi mierzymy się do dziś.

18 października 2023 r. miało miejsce pierwsze spotkanie podgrupy „Ograniczanie ryzyka i podatności na zagrożenia w łańcuchach dostaw żywności”. Za największe ryzyka w różnych sektorach uznano rosnące koszty nakładów, ograniczenia płynności finansowej, luki innowacyjne oraz niestabilność geopolityczną i rynkową. Stwierdzono także, że na sektor mięsny, mleczarski i innych produktów spożywczych, wpływają również niekorzystne skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych, niedobór wody i globalne zakłócenia na rynku, niestabilność geopolityczna, a także zmieniające się preferencje konsumentów. Członkowie podgrupy uważają, że najbardziej zagrażające ryzyka w łańcuchu dostaw nie odzwierciedlają jasno rzeczywistości. Należałoby wdrożyć sprawiedliwą dystrybucję ekonomiczną wzdłuż łańcucha i poprawić jego wydajność, aby zapewnić lepszą dystrybucję dla konsumentów. W rzeczywistości producenci są również w znacznym stopniu dotknięci zmianami politycznymi i regulacyjnymi, kosztami i dostępnością czynników produkcji oraz niestabilnością rynku.

Nieformalna rada szefów państw, która odbyła się w Granadzie na początku października br., uznała strategiczne znaczenie „silnej, dynamicznej i konkurencyjnej Europy w zmieniającym się świecie”, koncentrując się na kluczowej roli zrównoważonego rolnictwa, zapewnienia dostępu do przystępnej cenowo energii i wzmocnienia europejskiej suwerenności.

W trakcie listopadowego spotkania dyskutowano o działaniach, które udało się już osiągnąć. Jest to między innymi publikacja oparta na wnioskach ze spotkań z grupy eksperckiej EFSCM. W publikacji mowa także o zaimplementowanych już narzędziach, a także o systemach powiadamiania o ryzyku i monitorowania potencjalnych sytuacji kryzysowych, jak i trwających kryzysów. Publikacja powinna zostać ona opublikowana jeszcze przed końcem 2023 roku.

Członkowie i obserwatorzy grupy ekspertów EFSCM pracowali wspólnie w podgrupach nad wdrożeniem elementów planu działania. Obejmował on przede wszystkim ustanowienie stałego europejskiego mechanizmu gotowości i reagowania w sytuacjach kryzysowych związanych z bezpieczeństwem żywnościowym (EFSCM). Zakłada on stworzenie sieci korespondentów z odpowiednich organizacji sektora prywatnego, którzy przygotowują okresowe sprawozdania na temat stanu gotowości i działań grupy ekspertów dla innych instytucji UE i ogółu społeczeństwa. Jednym z zadań grupy jest ciągła praca nad określaniem ryzyka i podatności na zagrożenia, w tym kwestii strukturalnych, łańcucha dostaw żywności w UE i jego infrastruktury krytycznej, m.in. za pomocą specjalnego badania. Przeprowadzone są też badania na temat roli technologii informacyjnych w poprawie przejrzystości rynku, w szczególności w czasach kryzysu.

Tym samym ponownie tematem rozmów było przede wszystkim ryzyko, które grupa uznała jako najbardziej zagrażające na poszczególnych szczeblach łańcucha dostaw. Producenci są szeroko narażeni na ryzyko biofizyczne i środowiskowe. Chodzi między innymi o zmieniający się klimat, ekstremalne zjawiska pogodowe, niedobór wody oraz szkodniki i choroby. Ponadto ta grupa silnie odczuwa ryzyko związane z brakiem płynności finansowej i odnowy pokoleniowej. Dla przetwórców i w kwestii opakowań wyróżniono ryzyka wynikające ze zmian politycznych i regulacyjnych oraz kwestii stricte surowcowych – dostaw surowców oraz ich kosztów i dostępności. Istotnym ryzykiem jest również zanieczyszczenie środowiska. Dla logistyków, hurtowników, handlowców czy detalistów również jednym ryzykiem jest zanieczyszczenie środowiska. Ponadto wskazano koszty nakładów i ich dostępność, ataki cybernetyczne, zmieniające się preferencje klientów i znaczne narażenie na ryzyko związane z wydajnością łańcucha dostaw. Natomiast dla dostawców jako główne ryzyko określono niestabilność rynku, a także brak płynności finansowej, zmieniającą się politykę i zanieczyszczenie żywności.

Istnieje duża różnorodność zagrożeń, które mogą wpływać na dostawy żywności: ryzyko ekonomiczne i rynkowe oraz biofizyczne i środowiskowe wyróżniają się jako główne zagrożenia dla ogólnego zaopatrzenia w żywność w UE. Z perspektywy interesariuszy pojawiają się jednak stosunkowo nowe rodzaje ryzyka. Na przykład ryzyko związane z cyberbezpieczeństwem, nowymi technologiami, szkodnikami i chorobami. Zagrożenia te będą wymagały dalszej uwagi w przyszłości: pojawiające się i szybko rosnące zagrożenia mogą wymagać zwiększenia wysiłków i nowych instrumentów. Zagrożenia są postrzegane poza „zwykłymi” segmentami łańcucha dostaw, na które zazwyczaj mają wpływ, takie jak zagrożenia związane z klimatem, niedoborem i degradacją wody oraz wymianą pokoleniową. Żaden czynnik podatności na zagrożenia nie wydaje się być najistotniejszy. Podatność zależy od rodzaju ryzyka, zależność od szlaków handlowych lub dostawców/klientów nie wydaje się istotna dla żadnego rodzaju ryzyka. Postrzeganie ryzyka różni się w poszczególnych krajach UE, sektorach i interesariuszach, co podkreśla złożoność tworzenia skoordynowanej i kompleksowej strategii gotowości w UE. Doraźne podejście strategiczne może być wymagane w przypadku regionów najbardziej oddalonych, a także innych marginalnych regionów kontynentalnych UE.

Jednoczenie w trakcie spotkania trwały dyskusje o długookresowych skutkach dla sektora żywnościowego – w szczególności produkcji mleka, sera oraz mięs. Podjęto temat zjawisk ekstremalnych, których skutki omówiono na przykładzie powodzi zachodzących w regionie Tesalii. Główny skutek takich ekstremalnych zjawisk pogodowych, z jakim spotykają się spółdzielnie mleczarskie jest taki, że pogłowie krów mlecznych chowanych na mleko stopniowo zmniejsza się na koszt produkcji sera. Producent stada podstawowego będzie potrzebował ponad 3 lat, aby odbudować swoje gospodarstwo i rozmnożyć wszystkie zwierzęta (owce, kozy, krowy, świnie). Nawet stodoły z bezpieczniejszymi, mniej znacznymi uszkodzeniami są niszczone całkowicie. Ponadto drogi prowadzące do gospodarstw bywają zniszczone. Państwo musi pomóc producentom i hodowcom w odbudowie gospodarstw i zakupie nowego inwentarza żywego. Przemysł mięsny boryka się z tym samym problemem braku surowca mięsnego w swoich zakładach. Ceny tych produktów – mięsa, mleka, serów – już od dłuższego czasu stale rosną. Zarządzanie ryzykiem jest zabezpieczeniem dla rolników przed rosnącymi szkodami pogodowymi i pozwala rolnikom kontynuować pracę pomimo rosnących szkód. Pomaga rolnikom produkować żywność dla nas wszystkich.

Cele jakie należy spełnić, aby zwiększyć autonomię i odporność żywności:

• Wspieranie możliwości zrównoważonego wzrostu dla unijnego łańcucha wartości w sektorze rolno-spożywczym z wykorzystaniem nowych technologii, takich jak nowe techniki genomiczne.
• Wzmocnienie regulacji jednolitego rynku przy jednoczesnym promowaniu bardziej wydajnych i cyfrowych praktyk administracyjnych.
• Ocena ukierunkowanych środków zarządzania rosnącą zmiennością rynku i kryzysami.
• Rozszerzenie umów handlowych w celu dywersyfikacji partnerstw UE przy jednoczesnym zmniejszeniu zależności od rynków zewnętrznych w zakresie kluczowych produktów.
• Modernizacja infrastruktury transportowej i magazynowej w celu zmniejszenia kosztów logistycznych oraz poprawy możliwości przechowywania towarów rolno-spożywczych.

Aby zwiększyć zrównoważony rozwój i konkurencyjność, należy zwiększyć dochody i konkurencyjność rolników oraz zapewnić długoterminową rentowność wykraczającą poza wspólną politykę rolną:

• Ułatwianie dekarbonizacji i cyfryzacji całego łańcucha dostaw produktów rolno-spożywczych („od pola do stołu”).
• Wspieranie popytu rynkowego na ekologiczne produkty (B2B i B2C) poprzez ekologiczne innowacje. 
• Wykorzystanie mechanizmów wsparcia finansowego poza instrumentami WPR w celu wsparcia przejścia na zieloną gospodarkę cyfrową. 
• Uznawanie standardów i wytycznych branżowych dotyczących zrównoważonej produkcji i przetwarzania. 
• Usprawnienie i uproszczenie procedur biurokratycznych dotyczących produktów rolno-spożywczych.

Całkowity handel rolno-spożywczy w UE jest ogólnie dobrze zdywersyfikowany. Handel UE pozostaje jednak zależny od ograniczonej liczby partnerów w zakresie niektórych produktów, w szczególności importu. Stosunki handlowe UE wydają się być zrównoważone z kluczowymi partnerami, którzy są również zależni od UE w zakresie własnego handlu. Wielkość UE pozwala na zajęcie dobrej pozycji z punktu widzenia otwartej autonomii strategicznej. Dywersyfikacja handlu rolno-spożywczego wynika ze zróżnicowanego i konkurencyjnego asortymentu produktów rolno-spożywczych produkowanych w UE i dozwolonych dzięki szerokiej sieci stosunków i umów handlowych.

Istotne w działaniu grupy jest aby ocenić na ile realnie zostały zaimplementowane zalecenia, które mają prowadzić do stabilizacji w łańcuchu dostaw. Członkowie grupy eksperckiej EFSCM wymieniają się doświadczeniami swoich organizacji oraz państw członkowskich. Ryzyko występujące w łańcuchu dostaw bezpośrednio wpływa na zagrożenia dla bezpieczeństwa oraz dostępności żywności. W przypadku występowania sytuacji kryzysowej następuje zagrożenie braku dostępności fizycznej lub cenowej żywności oraz zanik jakości żywności. Grupa ekspercka EFSCM prowadzi działania mające na celu zapobiec potencjalnym zagrożeniom w łańcuchu dostaw. Wymiana doświadczeń oraz gromadzenie informacji rynkowych i dokonywanie ocen przyczyn, czynników i zdarzeń zapewniają obywatelom wystarczające i zróżnicowane dostawy bezpiecznej, pożywnej, przystępnej cenowo i zrównoważonej żywności przez cały czas.

Następnym krokiem działań grupy będzie ankieta otwarta do raportowania ad-hoc, natomiast kolejna formalna runda zostanie przeprowadzona w styczniu-lutym 2024 r., a następnie nowy raport zostanie opublikowany wiosną 2024 r.